Jeden z przełomowych momentów w historii Polski i Europy Polskie Radio upamiętnia wyjątkowym wydawnictwem: dwupłytowy album „1920. Bitwa, która ocaliła Europę” zawiera m.in. świadectwa uczestników Bitwy Warszawskiej, zapis głosu Marszałka Piłsudskiego wydającego rozkazy, artykuły prasowe, nagrania piosenek śpiewanych przez żołnierzy armii polskiej, zdjęcia, reprodukcje plakatów zagrzewających do walki. W 100. rocznicę Bitwy Warszawskiej publiczny nadawca przypomina, jak niebywały cud wydarzył się w sierpniu 1920 roku nad Wisłą. Patronat nad wydawnictwem objęła Rada Mediów Narodowych.

Wystarczy rzut oka na zamieszczoną w albumie mapę z 14 sierpnia 1920 roku przedstawiającą sytuację na froncie, by zdać sobie sprawę, że żołnierze polskiej armii, odnosząc zwycięstwo nad bolszewikami, dokonali niemożliwego. Co się wówczas działo, jakie myśli i emocje towarzyszyły im w tym czasie dowiadujemy się z wypowiedzi uczestników wojny polsko-sowieckiej zebranych w albumie „1920. Bitwa, która ocaliła Europę”. – Wydaje mi się, że obecne pokolenia nie doceniają tego, czego dokonali nasi przodkowie, równo 100 lat temu powstrzymując nawałę bolszewicką – mówi Krzysztof Czabański, przewodniczący Rady Mediów Narodowych. – Polskie Radio, udostępniając bogactwo swoich archiwów w tak atrakcyjnej formie, daje im nowe życie, spełniając jednocześnie misję edukacyjną. – Zadaniem Polskiego Radia jest umożliwianie słuchaczom poznawanie historii – dodaje Agnieszka Kamińska, prezes – redaktor naczelna Polskiego Radia. – Zachęcam do poznawania jej wraz z nami.

Dwupłytowy album z nagraniami pochodzącymi z Archiwum Polskiego Radia oraz Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa uzupełniony został edytorskimi perełkami zawierającymi unikatowe zdjęcia z czasów wojny polsko-sowieckiej, reprodukcje obrazów (m.in. Cudu nad Wisłą Jerzego Kossaka), plakatów i map. Fonogramy składające się na część historyczną wydawnictwa tworzą pierwsze tej miary zestawienie w historii polskiej radiofonii.

„W niezwykle krwawych walkach o Warszawę szala zwycięstwa przechylała się raz na jedną, raz na drugą stronę – pisze we wstępie do albumu prof. Wojciech Roszkowski. – Zdecydowało uderzenie znad Wieprza, rozpoczęte 16 sierpnia. O autorstwo tego planu toczyły się później zaciekłe spory. Jedni przypisywali go Piłsudskiemu, inni francuskiemu doradcy gen. Maxime’owi Weygandowi, jeszcze inni szefowi sztabu gen. Tadeuszowi Rozwadowskiemu. Tak czy inaczej decyzję podjął Piłsudski” – czytamy. Nagrania z wypowiedziami gen. Rozwadowskiego, gen. Weyganda i innych świadków rodzenia się owego planu znajdziemy w tym unikatowym wydawnictwie.

Świadectwa wydarzeń sierpnia 1920 ukazujące je z indywidualnej perspektywy i nierzadko pełne emocji, uzupełnione zostały o fragmenty tekstów z Kurjera Warszawskiego oraz pieśni, jakimi żołnierze dodawali sobie ducha do walki i budowali poczucie wspólnoty. Pieśni te wszyscy znamy (m.in. „Pierwsza brygada”, „O mój rozmarynie”) przywołane w wersjach archiwalnych stanowią poruszające dopełnienie obrazu tamtych dramatycznych dla Warszawy, Polski i Europy dni.

Klamrą spinającą część historyczną wydawnictwa są fragmenty przejmujących przemówień gen. Władysława Andersa (uczestnika wojny z bolszewikami) z 1965 roku oraz prezydenta Lecha Kaczyńskiego z 1996 roku wygłoszone z okazji kolejnych rocznic bitwy o Warszawę. Autorzy albumu przywołują także słowa Jana Pawła II z 1999 roku, kiedy powiedział „ciągle żywa jest w naszych sercach pamięć o Bitwie Warszawskiej”. Świadczyć o tym może znakomite słuchowisko Jarosława Jakubowskiego „Ryngraf”, w którym wystąpili m.in. Krzysztof Gosztyła, Mariusz Bonaszewski, Olgierd Łukaszewicz i Rafał Zawierucha. Powstało wg scenariusza nagrodzonego w konkursie na stulecie Bitwy Warszawskiej Programu I Polskiego Radia i Teatru Polskiego Radia. Publikacja w albumie „1920. Bitwa, która ocaliła Europę” to jego premiera.

CD 1
Zbawienna strategia – Świadkowie historii

1. Pierwsza brygada, sł. Tadeusz Biernacki i Andrzej Hałaciński, muz. autor nieznany; Chór Dana, Odeon po 1930 r.

2. Kurjer Warszawski 15.08.1920 – Dzień próby

3. Kazimierz Wierzyński – w czasie wojny polsko-bolszewickiej oficer do spraw propagandy w biurze prasowym Naczelnego Wodza – pamiętnik poetycki na temat przeżyć własnych w 1920 roku, Radio Wolna Europa 02.10.1972

4. Bronisław Regulski – oficer Naczelnego Dowództwa Armii – powstanie planu Bitwy Warszawskiej, Radio Wolna Europa 19.09.1965

5. Maxime Weygand – francuski generał, członek Międzysojuszniczej Misji Wojskowej w Polsce – autorstwo planu Bitwy Warszawskiej, rozmowa Mariana Piotrowskiego, Radio Wolna Europa 18.04.1954

6. Gerald Vincent Saint Dizier – członek Sztabu 1 Armii – udział w bitwie pod Radzyminem, rozmowa Jerzego Januszkiewicza, Radio Wolna Europa 15.08.1962

7. Tadeusz Malinowski – szef sztabu 2 Dywizji Legionów – z wizytą w sztabie Józefa Piłsudskiego w Puławach, Radio Wolna Europa 18.06.1970

8. Jedzie na Kasztance, sł. Wacław Kostek-Biernacki, muz. autor nieznany; Chór Juranda, Syrena-Electro 1934 r.

9. Kurjer Warszawski 12.08.1920 – Ofiarność cukierników

10. Wiktor Ponieński – bombardier w 1 Pułku Artylerii – okoliczności wstąpienia do wojska w wieku 17 lat i udział w walkach, rozmowa Anny Malinowskiej, Polskie Radio 21.04.1990

11. Kurjer Warszawski 14.08.1920 – Polecenie arcybiskupa warszawskiego Aleksandra Kakowskiego

12. Antoni Szymański – podporucznik w 55 Poznańskim Pułku Piechoty – wyścig do mostu na Świdrze pod Kołbielą, Radio Wolna Europa 30.07.1970

13. Józef Smoleński – dowódca w 7 Pułku Ułanów Lubelskich – bitwa pod Cycowem 16 sierpnia, Radio Wolna Europa 07.05.1970

14. Wojenko, wojenko, sł. i muz. autorzy nieznani; Chór Dana, Odeon po 1930 r.

15. Antoni Skiba – oficer w 1 Pułku Szwoleżerów – walki z Gaj-Chanem, Radio Wolna Europa 11.05.1970

16. Ludomił Rayski – dowódca 21 Eskadry Niszczycielskiej – rola lotnictwa w wojnie polsko-bolszewickiej, Radio Wolna Europa 16.06.1970

17. Kurjer Warszawski 19.08.1920 – Służba dla frontu

18. Wanda Pełczyńska – komendantka Wydziału Instruktorek Oświatowych przy Naczelnym Dowództwie Armii – pomoc żołnierzom na froncie, Radio Wolna Europa 05.06.1970

19. Bohdan Jeżewski – dowódca III Plutonu w 1 Pułku Czołgów – postój w Mławie, Radio Wolna Europa 11.08.1970

20. O mój rozmarynie, sł. i muz. autorzy nieznani; Chór Juranda, Syrena-Electro 1934 r.

21. Jan Bociański – artylerzysta – szlak bojowy 64 Grudziądzkiego Pułku, Radio Wolna Europa 17.06.1970

22. Mieczysław Lisiewicz – rotmistrz jazdy – walki sił dowodzonych przez generała Władysława Sikorskiego nad Wisłą i Wkrą, Radio Wolna Europa 07.04.1970

23. Aleksander Pragłowski – szef sztabu 1 Dywizji Jazdy – bitwa pod Komarowem 30 sierpnia, Radio Wolna Europa 02.09.1970

24. Stanisław Parol – weteran walk 1920 roku – marsz od Radzymina nad Niemen, Radio Wolna Europa 07.05.1970

25. Pierwsza kadrowa, sł. Tadeusz Ostrowski, muz. autor nieznany; Chór Juranda, Syrena-Electro 1934 r.

CD 2
Spuścizna tradycji

01. Do dziewczyny – mazurek do słów Kornela Makuszyńskiego skomponowany przez Karola Szymanowskiego w 1920 roku, kiedy kompozytor pracował w Centralnym Komitecie Propagandy Związków Artystycznych mającym na celu podnoszenie morale polskich żołnierzy; Ryszard Cieśla – baryton i Dagmara Dudzińska – fortepian, Polskie Radio 19.04.1997

Wystąpienia okolicznościowe

02. Generał Władysław Anders – przemówienie z okazji Święta Żołnierza, Radio Wolna Europa 15.08.1965

03. Papież Jan Paweł II – VII Pielgrzymka Ojca Świętego Jana Pawła II do Polski – liturgia słowa przed katedrą św. Floriana na warszawskiej Pradze, Polskie Radio 13.06.1999

04. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński – uroczystości przed Grobem Nieznanego Żołnierza w Warszawie, Polskie Radio 15.08.2007

05. „Ryngraf” Jarosława Jakubowskiego – zwycięskie słuchowisko w konkursie Programu I Polskiego Radia i Teatru Polskiego Radia, Polskie Radio 06.2020

Obsada: Więzień – Adam Bauman, Porucznik Drzazga – Krzysztof Gosztyła, Młody Porucznik Drzazga (Piotruś) – Przemysław Wyszyński, Narrator – Andrzej Ferenc, Piłsudski – Mariusz Bonaszewski, Matka – Ewa Kania, Ojciec – Robert Czebotar, Kazek – Krzysztof Szczepaniak, Kapral – Sławomir Holland, Kapitan – Marcin Troński, Parobek – Rafał Zawierucha, Generał Haller – Olgierd Łukaszewicz, Strażnik – Jan Wituch, Prokurator – Zbigniew Suszyński, Witos – Janusz Kukuła

Autor: Jarosław Jakubowski
Reżyser: Janusz Kukuła
Realizator dźwięku: Agnieszka Szczepańczyk
Muzyka: Piotr Salaber