Druga wojna światowa w Holandii słowami jej naocznych świadków

„Pamiętnikarze” to unikalna w swej misternej konstrukcji książka, poświęcona zagadnieniu Holokaustu i postaw wobec niego prezentowanych w czasie wojny przez przeciętnych ludzi. W szerszej perspektywie to także książka o działaniu ludzkiej psychiki w obliczu dylematów upiornej rzeczywistości – o odwracaniu oczu, o biernej (a czasem czynnej) akceptacji nazistowskiej propagandy, o późniejszym zakłamywaniu prawdy i wypieraniu wspomnień. Ale także o niezgodzie, oporze wobec zła, pomocy prześladowanym…

Autorkę, korespondentkę kulturalną New York Timesa w Amsterdamie, zainteresowało to, że w Holandii podczas II wojny światowej zginęło niewspółmiernie więcej Żydów niż w innych okupowanych krajach tego regionu Europy. Usiłując zrozumieć ten bulwersujący, lecz bezdyskusyjny fakt, podjęła się dzieła niezwykłego. Spróbowała spojrzeć na okupacyjną rzeczywistość „od wewnątrz”, oczami ludzi wówczas tam żyjących. Na tle naszkicowanej historii nazistowskiej okupacji kraju umieściła dopasowane chronologicznie fragmenty autentycznych dzienników Holendrów z czasów wojny. Obywateli bardzo różnych kategorii, pochodzenia i nastawienia do hitlerowskiego porządku. Od żydowskiego więźnia obozu koncentracyjnego, do członkini nowej elity, żony holenderskiego SS-mana. Efekt jest hipnotyczny, niepokojący i mocno dający do myślenia. Skąd się bierze bierność i akceptacja w obliczu oczywistego zła? Jak daleko można zajść w odwracaniu oczu? Kiedy dobry człowiek staje się złym? Nina Siegal nie daje rozwiązań, raczej stawia pytania, na które możemy spróbować sobie odpowiedzieć.

To znakomicie skonstruowana książka opowiadająca o dramatycznym rozdziale historii świata, pouczająca i niepokojąca. Choć opisuje konkretny, niewątpliwie wyjątkowo tragiczny moment sprzed kilku dekad, to problemy, które ukazuje, są uniwersalne, ciągle niestety aktualne i dające do myślenia.